Öğrenme – öğretme sürecinin amaçlarına ulaşabilmesi için izlenen genel çerçeveye (yola) strateji denir. Öğretim stratejileri genel olarak üçe ayrılabilir. Bunlar; sunuş yoluyla, buluş yoluyla ve araştırma-inceleme yoluyladır.
SUNUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM STRATEJİSİ
Buluş yoluyla öğretime alternatif olarak geliştirilmiştir. Buluş yoluyla öğretim bazı durumlarda aşırı zaman kaybına yol açabilir. Sunuş yoluyla öğretimde çok sayıda bilgi çok kısa sürede anlamlı olarak öğrencilere kazandırılabilir. Ausubel’e göre öğrenci neyin daha önemli olup neyin önemli olmadığını anlayamayabilir. Bu yüzden sürecin başında öğrencilerin ulaşması gereken hedef öğretmen tarafından açıklanmalıdır. Öğrenciler, çalışmalarını bu hedef doğrultusunda yönlendirirler [11].
Sunuş yoluyla öğretim; özellikle kavram, genelleme ve sınıflamaların yani bilgi düzeyindeki hedef-davranışların öğretiminde kullanılan bir yöntemdir [9, 10]. Her öğretim yaklaşımı gibi, sunuş yoluyla öğretim de bazı durumlarda diğerlerine göre daha iyi sonuç verir. Birincisi bu yaklaşım, birkaç kavram arasındaki ilişkiler öğretileceği zaman en uygun yaklaşım olmaktadır. Öğrenciler daha başlangıçtayken, ilişkilendirilecek kavramlarla ilgili bazı bilgilere sahip olmalıdırlar. Aksi takdirde kendilerine sunulan bilgileri anlamadan ezberlemeye zorlanmış olurlar. Sunuş yoluyla öğretime ilişkin diğer bir nokta öğrencilerin yaşlarıyla ilgilidir. Üzerinde durulan düşünceler çok basit de olsa, örneğin derste kayalar, mineraller gibi fiziksel gerçeklikler üzerinde de durulsa bu yaklaşımdan yararlanırken öğrencilerin bu gibi düşünceleri zihinlerinde evirip çevirmeleri, dönüştürmelere uğratmaları gerekmektedir. Bu nedenle sunuş yoluyla öğretim yaklaşımı, ilkokulun üst sınıflarında ve daha sonraki sınıflarda bulunan öğrenciler için daha uygun olmaktadır. Bu yöntemin uygulanması aşamasında; öğretmen öğretilecek kavram ve genellemeyi önce diğer yapılarla ilişkilendirir. Ausubel buna ön organize edici demektedir. Sonra kavram ve genellemeler sınıfa verilir, öğretilen bilgi birimlerinin özellikleri (kritik) sunulur. Bunu açıklayıcı örnekler izler. Konu yeterince anlaşılıncaya ve öğrencilerde anlamlı bir birikim oluncaya kadar örnekler verilmeye devam edilir. Kavram ya da genellemenin daha iyi anlaşılabilmesi için gerekirse örnek olmayan durumlar verilir. Soru-cevap etkinlikleri yoluyla kavram ve genellemeler öğrencilere tekrar ettirilir. Konu yeterince anlaşılmışsa öğrencilerden örnekler istenir ve öğrenilen konunun anlamlı bir yapı ya da cümle içerisinde kullanılması istenir. Sunuş yoluyla öğretim stratejisinin ezberden ziyade anlamlı bir öğrenmeyi ortaya çıkarması için başlangıçta öğretmenin öğrenilecek bilgileri kendi içinde anlamlı ve organize bir bütün haline getirmesi gerekir. Aynı şekilde öğrencinin de anlamlı öğrenme için hazırlanması gerekir [10].
Genel Özellikleri aşağıda verilmiştir [12].
- Öğrencinin öğrenmesi için öğretmenin yardımına ve kılavuzlamasına ihtiyaç vardır.
- Genel ilke ve kavramlar sözel olarak verilir, daha sonra ayrıntılı bilgilerin sunumuna geçilir.
- Öğretmen merkezli bir stratejidir.
- Öğretmen öğrenciye bilgiyi bütünlük içinde verilmelidir.
- Ön koşul öğrenmeler önemlidir.
- Ağırlık olarak dış kaynaklı pekiştireçler ve kontrol amaçlı sorular kullanılır.
- Öğrenme temel kavramlara dayalı olarak gerçek eşir.
- Sunulan bilgiler, bol örnekle desteklenmektedir. (Kavram, ilke, örnek v.b.)
- Öğrencilerin etkin katılımını sağlamak için öğretmen öğrenci arasında yoğun bir etkileşim olmalıdır.
- Öğretim süreci öğretmence yapılandırılmalı ve Tümdengelim ilkesi uygulanmalıdır.
- Öğretmen bütün öğrencilerin anlayabileceği bir dil kullanmalıdır.
- Öğretmen sunuşunu beden diliyle etkili bir biçimde desteklemelidir. (Ses tonu, jest ve mimikler)
- Öğretmen sunuşunu desteklemek için harita, şekil, model vb. görsel araçlar kullanmalıdır.
- Öğretmen düzenli bir öğretim planı hazırlamalıdır.
- Bu stratejinin etkili olabilmesi için öğrencilerin soyut düşünme becerilerinin gelişmesi gerekmektedir. (5. sınıftan sonra)
- Sunulan bilgiler çok sayıda örnekle desteklenmelidir.
- Öğretmen sunuşunu önemli kısımları toplayarak bitirmelidir.
- Sunuş yoluyla öğretim stratejisinin ezberden öte anlamlı öğrenmeyi ortaya çıkarmak için başlangıçta öğretmenin öğrenilecek bilgileri kendi içinde anlamlı bir bütün haline getirmesi gerekir.
- Öğretmen sunuş yoluyla, öğretimi kullanırken fikirlerin en somut yollarla, öğretmen aracılığıyla öğrencinin çok sayıda duyu organını harekete geçirecek biçimde sunması gerekmektedir.
- Sunuş yolu genelde anlatım yöntemini kullanır.
- Sunuş yoluyla öğretim kavram haritalarının en fazla kullanıldığı stratejidir.
- Öğretmen aktif, öğrenci pasif dinleyici rolündedir. İlerleyen aşamalarda öğrencilerin öğrenme sürecine aktif katılımlarının olması gerekir.
Kullanıldığı yerler:
- Bilişsel alanın bilgi basamağındaki kazanımların gerçekleştirilmesinde,
- Öğrencilerin herhangi bir konuyla ilgili ön bilgilerinin yeterli olmadığı durumlarda,
- Dersin giriş kısmında,
- Konunun yeni öğrenilmeye başlandığı durumlarda,
- Soyut kavramların, konuların örneklerle somutlaştırılmasında,
- Kavram, ilke, olgu, teori ve genellemelerin açıklanmasında,
- Zamanın kısıtlı, içeriğin çok ve öğrenci sayısının fazla olduğu durumlarda.
Sınırlılıkları:
- Öğrenci aktif olmadığı için öğretmen, öğrencinin yanlış öğrenmelerinin farkında olmayabilir.
- Öğrenci anlamlı öğrenmeye istekli değilse ezber öğrenmeye neden olabilir.
- Öğretmenin anlatımına dayalı olduğu için öğrenciler dersten çabuk sıkılabilirler.
- Öğrenilenlerin kalıcılık ve uygulanabilirlik düzeyi düşüktür.
BULUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM STRATEJİSİ
Bruner’e göre öğrenmek veya bilmek bir ürün değil bir süreçtir. Bu yüzden, buluş yoluyla öğretim stratejisinde öğretmenin en önemli rolü öğrencilerin kendi kendine öğrenebilecekleri bir öğrenme ortamı oluşturmaktır. Öğretmen, öğrencilerin öğrenmesi gereken kavram, ilke ve genellemeleri hazır olarak sunmaz, onları araştırmaya ve incelemeye teşvik eder, bir bilim adamı gibi davranmasını ister [11].
Jerome Bruner tarafından geliştirilen stratejide öğretim sürecinin merkezinde öğrenci vardır. Ampirik çalışmalara ağırlık veren Bruner, bilimin temel bir kuralını daima ön planda tutmuştur; hangi verilerden sonuçlara varılacaksa, o veriler üzerinde gözlem yapılmalıdır. Bir kez, akademik psikologlar belirli bir filmin çocuklar üzerindeki etkisini tartışırlarken Bruner’i danışman olarak davet etmişlerdir. Tartışmayı bir süre izledikten sonra Bruner’in önerisi şu olmuştur: “Bunu, filmi seyrettikten sonra çocuklara soralım!” Bruner aynı yaklaşımı eğitim psikolojisinin problemleri karşısında da göstermektedir. Çocukların okullarda nasıl öğrendiklerini anlamak istiyorsanız, o zaman kafes içindeki fare ve güvercinleri değil sınıftaki çocukları inceleyiniz. Bruner’e göre eğitimin en son amacı “bir konunun yapısı hakkında genel bir anlayış geliştirmektir.” Öğrenci bir konunun, dersin yapısını anladığı zaman, onu ilişkili bir bütün olarak görür. “Bir konunun yapısını kavramak, daha pek çok şeyin anlamlı bir biçimde o konuyla ilişkilenmesine olanak sağlar. Bruner öğretmene (mesajlarını zaten hep iş başındaki öğretmene yöneltmektedir) öğrencinin belli bir konunun yapısını algılayabilmesi için gerekli koşulları sağlamada yardımcı olmasını öğütlemektedir. Öğrenme bir yapıya dayalı olduğu zaman daha kalıcıdır ve kolaylıkla unutulmaz [10].
Tümevarım akıl yürütme yoluyla öğrenmeyi sağlayan bu yaklaşımda esas örneklerden kurallara ve genellemelere ulaşma süreci kullanılır. Sonuçta kural ya da bilgi yapısını keşfeden öğrencidir. Keşfetme yoluyla öğrenmeyi sağlamak kuşkusuz kolay değildir. Uygulama esnasında aşağıdaki ilkeler oldukça önem taşır [10]:
- Öğretmen yetenekli ve esnek olmalı,
- Aynı zamanda da konuyu çok iyi bilmelidir.
- Öğretmen sabırlı olmalıdır. Çünkü keşfetme yoluyla öğrenme aceleye getirilemez. Böyle bir öğrenme genellikle umutsuzluğa yol açacak derecede yavaştır, fakat öğrencinin bir anlama düzeyine girişmesini amaç edinmek beklemeye, sabır göstermeye değer.
- Öğrencilerin sürekli desteklenmesi gerekir. Burada öğretmenin yardımı, desteği, rehberliği önemlidir.
- Öğretmenin vereceği destek, çocuğa ve öğrenciye güven verir.
- Öğrenciyi harekete geçirmede diğer önemli bir husus, araştırma ve keşfetme çabalarının yönünün belirlenmesidir. Öğrenci, amacı bilmeli ve çözüm yöntemlerinin amaca uygun olup olmadığını bilmelidir.
- Öğretmen öğrencilere seçenekler sunmalı, değişik yaklaşımlar geliştirmek için yaşantılar sağlamalıdır.
Sınırlılıkları ise aşağıda verilmiştir [12].
- Uzun zaman gerektirir.
- Kalabalık öğrenci gruplarında etkisi zayıflar.
- Öğrencilerin bireysel farklılıkları süreci olumsuz etkileyicidir.
- Buluş için gerekli araç-gerece her zaman ulaşılamayabilir.
- Her ders ve konu için uygun değildir.
- Öğretmenin hedeflemediği ders dışı buluşlar olmayabilir.
- Etkili bir öğretmen becerisi, güdüleme gücü olmazsa sonuç elde edilemez.
- Güdülenmeyen ve ilgili konu hakkında gerekli giriş davranışlarına (Bilişsel, duygusal) sahip olmayan öğrencilerin başarıya ulaşması zordur.
ARAŞTIRMA İNCELEME YOLUYLA ÖĞRETİM STRATEJİSİ
Öğrenci merkezli bir stratejidir. Öğrencilerin belli bir konu ile ilgili problemi çözmek üzere harekete geçmelerini, araştırma etkinliklerini sürdürmelerini ve sonuca ulaşmalarını sağlar. Öğrencilerin hem bireysel hem de grup olarak çalışma becerilerinin geliştirilmesine katkı sağlar. Öğretmen rehberlik eder ve gerektiğinde yönlendirici konumundadır. Ele alınan problemlerin gerçek hayatta karşılaşılan problem durumları olması gerekir. En uygun öğretim yöntemi olarak problem çözme yöntemi kullanılır [11].
Bu strateji daha önceleri matematik, fen bilgisi gibi doğa bilimlerinde uygulamalı olarak kullanılırken, daha sonraları araştırmalar göstermiştir ki bütün konu alanlarında kullanılabilmektedir. Konu alanı içeriğinde problem ya da çözülmesi gerekli bir durum varsa en etkili stratejidir. Bu stratejinin kullanılabilmesi için konunun hedef-davranış boyutu en az uygulama ve daha üst düzeyde olmalıdır. Dolayısıyla üst düzeyli zihinsel süreçlerin geliştirilmesinde en etkili stratejilerden birisidir. Bu strateji sadece sınıf içerisinde değil aynı zamanda laboratuvar, atölye ve okul dışı doğal ortamlarda kullanılabilir.
Araştırma-inceleme yoluyla öğretim stratejisi; bilimsel yöntemleri günlük ders oturumu gibi küçük zaman dilimlerine sıkıştıran alıştırmalar vasıtasıyla öğrencileri doğrudan bilimsel süreçlerin içerisine katan bir yaklaşımdır. Schlenker, bu stratejinin, bilimin anlaşılmasına, yaratıcı düşüncenin kullanılmasına, bilgiyi inceleme, analiz etme ve üretme becerilerini geliştirdiğini ifade etmiştir. Özellikle kuramsal bilgilerde beklenen öğrenme performansını gösteremeyen öğrenciler bu stratejiyle oldukça başarılı olmaktadırlar.
Araştırma-İnceleme Stratejisini Geliştiren Suchman’a göre [10]:
- Öğrenciler bir problem ya da bilgi içeriğini ilginç buldukları zaman doğal olarak araştırırlar.
- Onlar kendi düşünme stratejilerinin farkına varabilirler ve bunları yeni yaklaşımlarla geliştirebilirler.
- Yeni stratejiler doğrudan öğretilebilir ve öğrencilerin var olan stratejilerine ilave edilebilir.
- İşbirliğine dayalı araştırma etkinlikleri, düşünceyi zenginleştirir ve öğrencilerin bilgiyi denemelerine, onun gerçek doğasını kavramalarına destek olur.
Araştırma inceleme yoluyla öğretim stratejisinin basamakları aşağıda verilmiştir [12];
- Problemin hissedilmesi
- Problemin tanımlanması
- Hipotezlerin kurulması
- Verilerin toplanması
- Verilerin analiz edilmesi
- Hipotezlerin sıralanması ve sonuca ulaşma
Araştırma inceleme stratejisinin temel özellikleri ise şunlardır [12];
- Tümdengelim ve tümevarım akıl yürütme yolları birlikte kullanılır.
- Stratejiye en uygun yöntem Problem Çözme ve Projedir.
- Bunların yanında örnek olay, laboratuar deney, gezi, gözlem vb. teknikler de kullanılabilir.
- Sınıf için ve sınıf dışı öğretim yöntem ve tekniklerinin kullanılmasını gerektirir.
- Yaparak, yaşayarak öğrenme ilkesini temele alır.
- Problem çözme,
- Yansıtıcı düşünme,
- Eleştirel düşünme
- Karar verme gibi üst düzey düşünme becerilerini temele alır.
- Her türlü bilimsel araştırma, lisansüstü tez çalışmaları bu yaklaşıma göre düzenlenir.
- Stratejinin hedef davranışları ilkeleri kullanma, problem çözme, karar verme ve yapıp göstermedir.
- Öğretim stratejileri içinde öğrencilerin en etkin olduğu strateji Araştırma-İnceleme stratejisidir.
- Araştırmanın ilk bölümünde öğretmenin rolü, problem durumunu seçmek ve problem çözme sürecind anlaşmalı durumlarında danışmanlık yapmalıdır.
- Öğretmenin en önemli görevi, problemin tanımlanması ve hipotezlerin oluşturulması aşamalarının yapılandırılmasıdır.
KAYNAKLAR
- Basamaklı Öğretim – kpssbilimleri.com/basamakli-ogretim/
- Basamaklı Öğretim Modeli – https://egitimvaktim.com/basamakli-ogretim-modeli/
- pegem.net/Akademi/kongrebildiri_detay.aspx?id=116984
- Basamaklı Öğretim Modeli – http://xn--yenidnya-b6a.net/2020/05/07/basamakli-ogretim-modeli-nunley/
- İş Birliğine Dayalı Öğrenme ve Özellikleri – bilgiustam.com/is-birligine-dayali-ogrenme-ozellikleri/
- İş Birliğine Dayalı Öğrenmenin Faydaları – https://www.egitimpedia.com/is-birligine-dayali-ogrenmenin-faydalari
- İş Birliğine Dayalı Öğrenme (Kubaşık – Kooperatif Öğrenme) https://egitimbilimlerinotlari.com/tag/ogrenci-takimlari-basari-bolumleri-teknigi/
- Öğretim Stratejileri – http://docs.neu.edu.tr/staff/huseyin.bicen/ders2_9.pdf
- Öğretim Stratejileri Nelerdir? – https://www.egitimantolojisi.com/2019/08/ogretim-stratejileri-nelerdir.html
- Öğrenme – Öğretme Stratejisi – antalyaozelegitim.com/blog/psikolojik-degerlendirme-ve-danisma/ogrenme-ogretme-stratejisi.html
- Öğretim Stratejileri – https://remcdbcrb.org/ogretim-stratejileri/
- Öğretim Yöntem ve Teknikleri – https://tesakademi.net/wp-content/uploads/2018/11/4-%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M-Y%C3%96NTEM-VE-TEKN%C4%B0KLER%C4%B0.pdf
- Basamaklı Öğretim Programı – Nunley – https://remcdbcrb.org/basamakli-ogretim-programi-modeli-nunley/
- Probleme Dayalı Öğrenme https://atauni.edu.tr/yuklemeler /0359b08bf756e461d605ce86b84b69f7.pdf
- Probleme Dayalı Öğrenim – pau.edu.tr/moe/tr/sayfa/probleme-dayali-ogrenim
- Tunç, B., Çiçek, Ö., Ergen, O., Çuhadar, G., Oğuz, A., & Pektaş, N. B. Ç. Probleme Dayalı Öğrenim: Nedir, Ne Değildir?
- Probleme Dayalı Öğretme Stratejisi Nedir? -fenciyim.com/ ?pnum=258&pt=Probleme+Dayalı+Öğretme+Stratejisi+Nedir%3F
- PROBLEME DAYALI ÖĞRENME (PDÖ) OTURUMLARI – https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/esene/107815/PD%C3%96%20oturumlar%C4%B1.pdf